-
Tản mạn: Quân sự hoá ngôn ngữ
trong mùa dịch
"Vũ khí. Chống dịch như chống giặc. Giáp công. Xốc tới mặt trận. Giải phóng. Bài toán". Đó là những chữ hay cách dùng chữ trong trận dịch này. Tất cả những chữ đó nói lên một xu hướng chung là quân sự hoá ngôn ngữ chống dịch, và điều đó tôi nghĩ không phải là một ý tưởng hay.
"Chống dịch như chống giặc"
Thật vậy, hình như người Việt chúng ta đã quá quen và sợ dịch bệnh, nhưng chúng ta hay ví dịch như giặc. "Chống dịch như chống giặc" là khẩu hiệu chúng ta hay thấy nhan nhãn trên hệ thống truyền thông và từ cửa miệng của giới lãnh đạo. Thoạt đầu nghe qua câu đó thì cũng hay hay vì có vần điệu, nhưng nghĩ lại thì câu đó không đúng.
Rõ ràng, virus không phải là giặc hiểu theo nghĩa 'kẻ thù' cố ý tấn công và tiêu diệt chúng ta. Virus là một loại vi sinh vật tiến hoá khôn lường, và chúng tấn công chúng ta qua ... chúng ta. Tức là qua con người. Chúng phải lây lan, nhân bản, và lây lan thêm nữa. Chúng cạnh tranh với chúng ta để tồn tại, và cách chúng cạnh tranh là tiến hoá.
Chúng ta có thể giết kẻ thù, nhưng chúng ta khó có thể giết virus vì chúng biến hoá liên tục. Virus không phải là kẻ thù hiểu theo nghĩa có kế hoạch tiêu diệt chúng ta. Nhưng cách mà chúng ta chống virus lại có thể chính là kẻ thù của chúng ta.
"Giải phóng"
Nhớ năm ngoái, khi ngài thủ tướng phát biểu về chiến lược chống dịch mà ông ví von như là một cuộc tấn công quân sự. Ông nói về 'giải phóng', về 'thần tốc, táo bạo; phải tranh thủ từng giờ, từng phút, xốc tới mặt trận, giải phóng miền Nam.' Lúc đó tôi cũng ngạc nhiên, nhưng nghĩ chắc ông thủ tướng thích cách nói cho dễ hiểu thôi.
Hoá ra, cách nói 'giải phóng' đó sau này được lặp lại khi một đoàn sinh viên từ Hải Dương vào Sài Gòn. Cách nói đó gợi lại nhiều kí ức đau thương mà người ta đã muốn quên. Nhưng quan trọng hơn là cách nói đó nó ... vô duyên, nhứt là liên quan đến dịch bệnh và virus. Nó không chỉ vô duyên, mà còn làm cho suy nghĩ của chúng ta bị lu mờ trước thực tế.
"Vũ khí đánh đánh giặc Covid-19"
"Cung cấp vũ khí để thầy thuốc đánh giặc Covid-19 ..." Thoạt đầu, đọc cái tít đó làm tôi giật mình, vì chẳng biết chuyện gì xảy ra. Sao có vũ khí gì đâu đây? Nhưng câu bổ nghĩa "điều trị bệnh nhân nặng tốt nhứt" thì tôi loáng thoáng hiểu người phát biểu.
Tôi tự hỏi tại sao không nói thẳng là "Bảo đảm nguồn thuốc điều trị bệnh nhân Covid" cho dễ hiểu? Dĩ nhiên, thuốc cũng chẳng phải là vũ khí; ví von thuốc như vũ khí chỉ làm cho người ta không rõ thuốc gì. Tôi nghĩ đứng trên phương diện truyền thông, cách nói đó không phải là cách nói có ích.
"Giáp công"
Thi vị thì hay đi cùng với ví von. Đọc cái tít “Ba mũi giáp công chống dịch Covid-19” làm tôi tò mò. Đọc xong bài báo tôi cũng không rõ ba mũi giáp công là gì. Thật ra, có nơi nói là "Hai mũi giáp công", nhưng cũng có nơi viết "Nhiều mũi giáp công" chống dịch, nhưng đọc bài báo cũng khó biết đó là những mũi giáp công gì. Thật khó hiểu tại sao người ta lại thích quân sự hoá ngôn ngữ như thế? Tại sao không dùng cách viết và cách nói sao cho người thường như chúng ta có thể hiểu được?
"Bài toán Covid-19"
Không chỉ thi vị, mà người Việt chúng ta cũng có vẻ thích ... làm toán. Đọc cái tít trên một tờ báo, "Thế giới ra sức giải bài toán Covid-19", làm tôi ngạc nhiên vì báo chí mà cũng quan tâm đến mô hình dịch tễ học. Hoá ra không phải. Bài báo nói về các nước trên thế giới đang tìm chiến lược chống dịch sao cho có hiệu quả. Chỉ thế thôi. Tôi tự hỏi tại sao nhà báo lại thích 'đao to búa lớn' về cái gọi là 'Bài toán covid-19'. Tại sao không nói "Dịch Covid-19" cho dễ hiểu mà phải nói "bài toán" cho nó khó hiểu. Thật ra, chẳng có gì dính dáng đến toán ở đây cả, chỉ là chiến lược, chủ trương, chánh sách chống dịch mà thôi.
Tiếng Anh
Lại có nhóm thích tiếng Anh. Họ trương khẩu hiệu dễ thương "I stay at work for you. You stay at home for us". Tôi không rõ bao nhiêu người Việt hiểu câu văn đó (có nghĩa là "Tôi ở lại làm vì bạn. Bạn ở nhà vì chúng tôi"). Thật ra, câu văn tiếng Anh cũng không chuẩn mấy. Mà, tại sao không viết bằng tiếng Việt để bà con hiểu?
F0, F1, ...
Một trong những cách dùng chữ làm tôi thấy khó hiểu và không cần thiết là hệ thống F. Thoạt đầu nghe bạn bè nói về F0, F1, F2, v.v. tôi không hiểu họ nói gì. Trước 1975 không có cách nói đó. Ở nước ngoài hoàn toàn không có cách nói F đó. Theo tôi đó là cách dùng chữ không hay.
Nếu các bạn học về di truyền học thì biết F là kí hiệu phổ biến dùng để chỉ thế hệ. F0 là thế hệ gốc; F1 xuất phát từ F0; v.v. NHƯNG cách dùng chữ này thường áp dụng cho thú vật như chuột, thỏ, heo, gà, chớ không áp dụng cho người.
Ấy vậy mà tôi không hiểu nổi tại sao ở Việt Nam -- và hình như chỉ ở Việt Nam sau 1975 -- người ta dùng hệ thống F để nói về bệnh truyền nhiễm ở người!
Tại sao không dùng chữ đơn giản như chưa nhiễm, phơi nhiễm, nhiễm, v.v. cho dễ hiểu. Tất cả mô hình dịch tễ học đều dùng cách tôi vừa đề cập. Tôi đoán nói F là người ta nghĩ ngay đến bị nhiễm, và do đó cách nói đó rất ư là phi nhân tánh mà còn phản tác dụng.
Không nói ra thì chúng ta đều biết cách chúng ta nói, viết và dùng chữ định hình suy nghĩ của chúng ta. Dùng chữ mù mờ dẫn đến suy nghĩ mù mờ mà còn làm cho người khác có thể hiểu sai. Cách quân sự hoá ngôn ngữ rõ ràng là không thích hợp cho chống dịch. Nó chỉ làm cho câu văn có vẻ thi vị, nhưng thật ra là tối nghĩa.
Thành ra, tôi đề nghị hãy bỏ đi cách quân sự hoá ngôn ngữ chống dịch, hãy bắt đầu bỏ cách nói F khi đề cập đến các cá nhân. Cũng không nên nói đến 'bài toán', vì ở đây chẳng có bài toán nào cả, mà là phương cách chống và kiểm soát dịch.
Nguyễn Tuấn
Nguồn:https://www.facebook.com