-
Cuộc thám hiểm ngàn dặm lịch sử
Trước khi có những cuộc di cư về miền viễn Tây làm nên một đất nước rộng lớn trải dài qua 4 múi giờ từ 2 bờ đại dương, một nước Mỹ xinh đẹp giàu có, đa dạng và phong phú về địa hình, khí hậu, phong thổ; thì mấy ai biết đến công lao của Lewis, Clark và Sacagawea trong cuộc thám hiểm thiên lý đầu tiên của lịch sử lập quốc.
Sau khi mua được miền đất mênh mông làm tăng gấp đôi diện tích nước Mỹ, kéo dài từ Louisiana đến biên giới Canada từ người Pháp năm 1803, Tổng thống Thomas Jefferson và quốc hội đã chuẩn y một công trình khảo sát về miền Tây hoang dã này. Vào lúc ấy, ngay cả Thomas Jefferson vẫn tin rằng những con voi mammoth thời tiền sử còn sống ở đó! 2,500 Ðô la được chi cho đoàn thám hiểm, nhiệm vụ của họ là tìm hiểu, ghi chép chi tiết về các bộ lạc người da đỏ, địa hình, đất đai, khí hậu, thực động vật… Ngoài ra, mục tiêu chính là tìm một thủy trình nối dài chiều ngang Ðông – Tây của đất nước mới sơ khai. Tổng thống bổ nhiệm Meriwether Lewis, viên thư ký riêng của mình, 28 tuổi làm trưởng nhóm. Lewis chọn William Clark 32 tuổi người bạn trong quân ngũ cùng điều hành cuộc thám hiểm.
Tháng 12, 1803 đoàn dừng chân cắm lều gần St. Louis, Missouri. Bắt đầu thu nhận những người thợ mộc, chèo thuyền và lính tình nguyện từ các trại lính kế cận. Ðến xuân 1804 thì đoàn có 33 người và bắt đầu hành trình lịch sử vào ngày 14 tháng 5, 1804. Họ đi bộ, có khi chèo thuyền, khi dắt ngựa, qua mùa hè nóng bức xuyên qua phía Tây sông Missouri, đó là điểm cuối cùng của người da trắng. Từ đó họ đi về phía Tây, qua Kansas, Nebraska và Iowa. Trong thời gian này đoàn đã nảy sinh nhiều vụ lộn xộn do kỷ luật và chênh lệch cấp hàm trong quân đội, 2 người đào ngũ, 1 người bị đuổi do nổi loạn và nhiều người bị phạt. Vào ngày 20 tháng 8, 1804 hạ sĩ Charles Floyd là người chết đầu tiên vì viêm ruột thừa. Khi đến South Dakota, đoàn chạm trán một nhóm bộ tộc Sioux tìm cách cướp thuyền, với vũ khí súng đạn chiếm ưu thế, những người da đỏ phải bỏ chạy. Mùa đông kế tiếp, đoàn cắm trại ở North Dakota và đi được chừng 1,500 dặm. Họ cắm trại qua mùa đông, tiến hành khảo sát, săn bắn dự trữ lương thực, thu nhập các bộ lông da thú nhằm trao đổi hàng hóa. Thời gian này đoàn gặp một người buôn Canada gốc Pháp tên Toussaint Charbonneau, cùng vợ ông ta đang có thai là Sacagawea, người phụ nữ sau này nổi tiếng trong lịch sử khẩn hoang nước Mỹ bằng trí thông minh, tài giỏi và lòng trung thành.
Sacagawea là người bộ tộc Shoshone ở phía Bắc Mỹ, nằm trong dãy Rocky Mountain viễn Tây, cô nói thành thạo vài ngôn ngữ thổ dân. Tên gọi của Sacagawea vẫn còn là huyền thoại. Một bộ lạc thù địch của Shoshone là Hidatsa đã bắt cóc cô trong cuộc săn bò rừng năm 1800. Trong tiếng Hidatsa, “sacaga” là “chim” và “wea” là “cô gái”. Trong khi đó bộ lạc của cô thì gọi tên Sacajawea nghĩa là “người đẩy thuyền”. Ðến năm 1803 cô được trao đổi làm thế chấp thanh toán món nợ bài bạc. Và thế là Sacagawea thuộc về tay buôn lông thú người Pháp Toussaint Charbonneau lớn hơn cô 20 tuổi. Toussaint sống cùng người thổ dân đã lâu và theo tập tục đa thê cưới Sacagawea là vợ thứ.
Lewis, Clark và Sacagawea
Ðoàn đã mướn cặp vợ chồng này làm thông dịch và hướng dẫn. Trong đoàn có một người biết tiếng Pháp. Thông qua cặp vợ chồng, đoàn và thổ dân bản địa đã vượt qua trở ngại về ngôn ngữ. Tháng 2, 1805 Sacagawea sinh con trai và 2 tháng sau theo đoàn tiếp tục cuộc hành trình. Những ngày tháng nối tiếp, Sacagawea đã giúp đỡ thật nhiều cho đoàn bằng vai trò trung gian hòa giải các vụ đụng độ căng thẳng với người thổ dân, suýt gây ra đẫm máu. Cô cũng đã giúp thương lượng và trao đổi hàng hóa, ngựa thồ cùng thực phẩm cần thiết cho đoàn. Một tháng sau khi gia nhập đoàn, khi thuyền bị lật bởi một cơn gió lốc mạnh, trong khi thuyền trưởng và mọi người hỗn loạn, thì Sacagawea nhanh chóng lao vào dòng nước cứu vớt các sách vở tài liệu, dụng cụ thuốc men cần thiết cho hành trình. Lewis và Clark đã biết ơn và đặt tên một nhánh sông mới khám phá bằng tên cô. Khi tới vùng đất quê tổ Shoshone của mình, đoàn tình cờ gặp lại tù trưởng bộ lạc, chính là anh trai của cô. Với sự giúp đỡ của thổ dân cùng sự thông minh của mình sau 5 năm lưu lạc, Sacagawea vẫn còn nhớ đến từng con suối, vực cao, từng ngọn cỏ đã giúp đoàn dễ dàng trong việc khảo sát. Sự hiện diện của một cô gái thổ dân trong đám người da trắng xa lạ đã làm an tâm và phấn khích đoàn thám hiểm. Cũng như làm dịu đi mối hiểm nguy với người thổ dân.
Xuyên qua suốt 8 ngàn dặm thám hiểm, đoàn đã thu thập vô số dữ liệu quý giá cho buổi đầu lập quốc. Từ muôn thú cây cối, đến các bộ lạc và địa hình phong tục tập quán… Dù đoàn thất bại trong việc tìm ra con đường nối phía Tây-Bắc, nhưng đoàn đã thành công trong việc mở rộng cánh cửa thám hiểm về phía Tây, tiên phong cho các cuộc di dân và lập quốc về miền Tây sau này. Hơn 300 loài sinh thực vật được khám phá. Lần đầu tiên bản đồ nước Mỹ được vẽ chi tiết.
Lewis và Clark – Credit: Jean-Erick PASQUIER/Getty Images
Năm tháng ấy, đoàn không hề hình dung là mảnh đất miền Tây rộng lớn đến dường nào. Dụng cụ họ có chỉ là la bàn, thước đo đạc, 1 ống nhòm, 1 kính hiển vi nhỏ, đắt nhất là máy đo kinh tuyến (giá 250 đô) và khối óc mạo hiểm cùng trái tim kiên cường. Khi họ tiếp theo con sông lớn Missouri đi vào lãnh thổ Montana, nơi đầu nguồn nước cạn và dốc đứng. Từ đó họ phải bỏ thuyền và đi lên bộ. Họ cứ ngỡ rằng các con sông sẽ nối nhau từ bờ biển này sang bờ biển kia. Ðoàn băng qua Idaho và gặp sông Snake, từ đó họ đến Portland, Oregon vào trung tuần tháng 10, 1805. Ðến tháng 11, 1805 sau 18 tháng hành trình từ St Louis gần bờ Ðông, đoàn đã thấy ngọn núi Mt. Hood gần bờ Tây. Mùa đông băng giá buộc họ phải dừng lại, thiếu thốn thực phẩm, thú hoang khan hiếm, vài người đã phải ăn nến đèn cầy (có chất béo) vì quá đói. Sacagawea đã cứu đoàn bằng những mẩu củ rễ trái cây hoang mà thú rừng chôn sâu dưới lòng đất, những kỹ năng sống còn mà chỉ có người thổ dân biết được. Họ đun nước biển để có muối mang theo chuyến trở về.
Cùng thời gian ấy, tin tức về cuộc thám hiểm là mối lo cho quân đội Tây Ban Nha sợ mất đi nguồn tài nguyên mỏ vàng của miền Tây Nam. Tướng quân đội James Wilkinson, Thống đốc New Mexico là một gián điệp của Tây Ban Nha, đã phái đi 4 đội quân cùng nhóm da đỏ Comanche cố chận bắt đoàn thám hiểm. May thay rừng núi thảo nguyên bao la làm họ không thể tìm thấy dấu vết của đoàn. Một chi tiết lý thú là trong đoàn thám hiểm có một người nô lệ da đen của Clark, tên là York. Anh ta cao to và giỏi săn bắn. Khi những người da đỏ thấy anh ta đều trầm trồ với nước da đen đậm, họ gọi anh là “phù thủy lớn” và tin rằng anh có bùa phép. Khi đoàn dừng lại trong mùa đông khắc nghiệt năm 1805, quyết định bỏ phiếu chọn nơi cắm trại trú đông, cả Sacagawea và York đều được bỏ phiếu bầu. Các sử gia sau này cho rằng đó là lần đầu tiên trong lịch sử nước Mỹ, một người da đỏ và một người da đen được quyền bầu cử.
Hoàn thành chuyến đi và nay chuẩn bị cho lượt về. Ngày 23 tháng 3, 1806 Lewis và Clark tách làm 2 trở về bờ Ðông, nhằm tìm ra con đường ngắn nhất. Clark dẫn nửa nhóm theo Yellowstone River trong khi Lewis dẫn đoàn còn lại theo hướng Bắc sát biên giới Canada. Nhóm Lewis chạm trán nhóm người da đỏ bộ lạc Blackfeet vào tháng 7 năm đó. 2 người da đỏ bị giết khi tranh chấp. Tháng sau, Lewis bị trúng đạn vào chân từ người trong nhóm trong một cuộc đi săn. Lewis gặp lại Clark ở Missousi River và trở về St. Louis vào 23 tháng 9, 1806. Ở Washington đoàn thám hiểm được chào đón trọng thể dọc 2 bên đường về.
Sau cuộc thám hiểm, ngoài số tiền lương, Lewis còn được trọng thưởng 1,600 mẫu đất. Ông trở thành Thống đốc vùng Louisiana vào năm 1807. Sự nghiệp chính trị đi lên, nhưng sau 2 năm, Lewis rơi vào nghiện rượu và bỏ bê việc công. Vài vụ tranh chấp có liên quan cáo buộc về tài chánh, buộc Lewis phải khởi hành về Washington DC để giải trình. Ngày 12 tháng 10, 1809 Lewis chết bằng một phát súng trong phòng trọ ở Grinder gần Nashville, Tennessee. Không ai biết được là Lewis bị ám sát hay tự sát. Trong khi ấy Clark trở thành Thống đốc Missouri, sau đó là vụ trưởng Indian Affairs. Ông mất năm 1838 ở St. Louis. Về phần Sacagawea, sau hành trình chồng cô được thưởng 320 mẫu đất và hơn 500 đô la. Sacagawea không có gì! Sacagawea mất ngày 22 tháng 12, 1812 gần Bismarck, N. Dakota. Mãi đến gần 200 năm sau, đồng tiền đồng 1 đô la được khắc chạm hình ảnh cô cùng đứa con trai trên lưng mới được phát hành vào năm 2000.
đồng 1 đô la khắc chạm Sacagawea cùng đứa con trai trên lưng
được phát hành vào năm 2000. nguồn usacoinbook.com
Ngày hôm nay dấu tích của Lewis và Clark còn để lại ở các trail đường mòn lịch sử dọc theo con sông Missouri và Columbia. Một số các đoạn đường mà đoàn thám hiểm đi qua nay đã thay đổi theo năm tháng biển dâu. Nhưng 3,700 dặm trong 8 ngàn dặm vẫn còn nguyên vẹn, mang dấu chân mạo hiểm hào hùng của một thời oanh liệt lập quốc. Bạn có thể tìm thấy bắt đầu ở Illinois, qua Missouri, Kansas, Iowa, Nebraska, South Dakota, North Dakota, Montana, Idaho, Oregon và chấm dứt ở Washington. Bạn có thể đi suốt con đường mòn lịch sử này như những người tiên phong, bằng xe, thuyền, xe đạp và chân trần. Vừa đi như vừa nghe âm vọng câu ca dao Nam Bộ của những người dân nước Việt vào mở mang bờ cõi phía Nam thuở nào: Tới đây xứ sở lạ lùng. Chim kêu cũng sợ, cá vùng cũng kinh.
Oai hùng thay một thuở lập quốc nhọc nhằn đầy vinh quang. Và ơn biết mấy những người tiên phong như Lewis, Clark và Sacagawea năm xưa.
Sean Bảo
Nguồn: http://baotreonline.com