Tưởng nhớ Tô Thùy Yên

[Bạch Vân]

•           
  
  
  Tưởng nhớ Tô Thùy Yên
  
  
  
  
  
  
  Một năm đã trôi qua, ngày TÔ THUỲ YÊN từ trần.
  
  Những lúc lạc lõng, không biết mình đang ở đâu, đi đâu, nhiều người quay về với thơ phú, với thi sĩ. Nhất là những thi sĩ, ngoài cái ngổn ngang tâm sự riêng, còn chia cái đau chung của đồng bào, của dân tộc. Còn là chứng nhân của một cơn ác mộng, một thời đại khủng khiếp. Như Tô Thuỳ Yên.
  
  Nếu tình yêu dễ diễn tả qua thơ hơn là văn vần, hơn là diễn văn, cái đau thương uất nghẹn cũng vậy. Phải bao nhiêu trang mới nói được tất cả cái đau đớn trong 2 câu thơ Tô Thuỳ Yên, diễn tả cuộc chạy giặc:
  
  
  • Xứ khổ, gây chi mùa thảm khốc
    
    Hỡi ơi trời đã bỏ rơi dân
    
    Hay tia hy vọng le lói trong bể khổ:
    
    Xin cám ơn hoa đã vì ta nở
    
    Thế giới vui vì những chuyện lẻ loi
  
  
  Người Việt làm thơ rất nhiều, nhưng thi sĩ, rất hiếm. Thi sĩ một mình một chiếu như Tô Thuỳ Yên (TTY) còn hiếm hơn nữa.
  
  Để tưởng niệm nhà thơ đã ra đi, không gì hơn là đọc lại ‘’Ta Về ‘’. Tất cả ngôn ngữ, phong thái TTY phảng phất trong đó
  
  Thơ TTY chững chạc, cổ điển như thơ Đường, nhưng mới lạ, táo bạo hơn thơ mới. Đạo mạo như một người đứng tuổi, một ông đồ già, từng trải, ngồi nhâm nhi bên tách trà, ngẫm nghĩ về nhân tình thế thái, về cuộc đời dâu biển:
  
  
  • Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ
    
    Nghe tàn cát bụi tháng năm bay
    
    Chỉ có thế. Trời câm đất nín
    
    Đời im lìm đóng váng xanh xao
  
  nhưng trẻ, mạnh, vũ bão như thanh niên vào đời, muốn yêu, muốn thương, muốn nhớ, muốn sống.
  
  
  • Ta về dẫu phải đi chân đất
    
    Khắp thế gian này để gặp em
  
  
  Có những nhà văn, nhà thơ qua từ ngữ hay cái nhìn, người ta biết là dân Hà Nội, Huế hay Sài Gòn.
  
  Ngôn ngữ TTY không Bắc, không Nam, không Sài gòn, Hà Nội, bởi vì đó là tiếng thở dài, tiếng khóc, cái quặn đau của người Việt. Đặc Việt Nam, nhưng mở rộng ra những chân trời mới.
  
  Đau xót, bi quan nhưng bao dung ; đứng ngoài, đứng trên cái thù hận, để thấy cái bát ngát của đất trời. Rất zen, rất thiền :
  
  
  • Chút rượu hồng đây xin rưới xuống
    
    Giải oan cho cuộc biển dâu này
  
  
  Từ ngữ TTY đài các nhưng gần gũi, sáng tạo cực kỳ nhưng tưởng như dễ dãi. Vừa lạ, vừa thực. Vừa xa vừa gần gũi. Việc đó không phải dễ. Có người dùng chữ lạ, câu lạ, nhưng không thực, chỉ lộ cái lập dị, giả tạo. Có người rất thực, nhưng nhàm, nếu không thô tục, bởi vì cái thực trong nghệ thuật, nó khác với sự thực ngoài đời.
  
  TTY ra đi, bỏ dở thiên trường ca về nỗi đoạn trường của một dân tộc. ” Ta tiếc đời ta sao hữu hạn/ Đành không trải hết được lời ta ”
  
  Sáng dậy, nghe tin TTY ”đi xa ”, cứ muốn tin là một fake news, một chuyện không có thực…
  
  
  • Đi xa như lạc trong trời đất
    
    Thủy tận, sơn cùng xí xoá ta
    
    Cõi chiều đứng lại, khóc như liễu
    
    Có thật là ta đã đi xa?
  (Đi xa. TTY )
  
  Sơn cùng, thủy tận xí xóa người, nhưng sẽ bó tay, làm sao xóa được ”Ta Về”, ”Chiều trên Phá Tam Giang”..
  
  Làm sao xoá được Tô Thuỳ Yên.
  
  • Paris, tháng 5.
    
    TA VỀ
    
    Tô Thùy Yên
    
    Ta về một bóng trên đường lớn
    
    Thơ chẳng ai đề vạt áo phai
    
    Sao bỗng nghe đau mềm phế phủ
    
    Mười năm đá cũng ngậm ngùi thay
    
    Vĩnh biệt ta-mười-năm chết dấp
    
    Chốn rừng thiêng im tiếng nghìn thu
    
    Mười năm mặt sạm soi khe nước
    
    Ta hóa thân thành vượn cổ sơ
    
    Ta về qua những truông cùng phá
    
    Nếp trán nhăn đùa ngọn gió may
    
    Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ
    
    Nghe tàn cát bụi tháng năm bay
    
    Chỉ có thế. Trời câm đất nín
    
    Đời im lìm đóng váng xanh xao
    
    Mười năm, thế giới già trông thấy
    
    Đất bạc màu đi, đất bạc màu
    
    Ta về như bóng chim qua trễ
    
    Cho vội vàng thêm gió cuối mùa
    
    Ai đứng trông vời mây nước đó
    
    Ngàn năm râu tóc bạc phơ phơ
    
    Một đời được mấy điều mong ước
    
    Núi lở sông bồi đã mấy khi
    
    Lịch sử ngơi đi nhiều tiếng động
    
    Mười năm, cổ lục đã ai ghi
    
    Ta về cúi mái đầu sương điểm
    
    Nghe nặng từ tâm lượng đất trời
    
    Cảm ơn hoa đã vì ta nở
    
    Thế giới vui từ nỗi lẻ loi
    
    Tưởng tượng nhà nhà đang mở cửa
    
    Làng ta ngựa đá đã qua sông
    
    Người đi như cá theo con nước
    
    Trống ngũ liên nôn nả gióng mừng
    
    Ta về như lá rơi về cội
    
    Bếp lửa nhân quần ấm tối nay
    
    Chút rượu hồng đây xin rưới xuống
    
    Giải oan cho cuộc biển dâu này
    
    Ta khóc tạ ơn đời máu chảy
    
    Ruột mềm như đá dưới chân ta
    
    Mười năm chớp bể mưa nguồn đó
    
    Người thức mong buồn tận cõi xa
    
    Ta về như hạt sương trên cỏ
    
    Kết tụ sầu nhân thế chuyển dời
    
    Bé bỏng cũng thì sinh, dị, diệt
    
    Tội tình chi lắm nữa người ơi
    
    Quán dốc hơi thu lùa nỗi nhớ
    
    Mười năm người tỏ mặt nhau đây
    
    Nước non ngàn dặm bèo mây hỡi
    
    Đành uống lưng thôi bát nước mời
    
    Ta về như sợi tơ trời trắng
    
    Chấp chới trôi buồn với nắng hanh
    
    Ai gọi ai đi ngoài cõi vắng
    
    Dừng chân nghe quặn thắt tâm can
    
    Lời thề buổi ấy còn mang nặng
    
    Nên mắc tình đời cởi chẳng ra
    
    Ta nhớ người xa ngoài nỗi nhớ
    
    Mười năm ta vẫn cứ là ta
    
    Ta về như tứ thơ xiêu tán
    
    Trong cõi hoang đường trắng lãng quên
    
    Nhà cũ mừng còn nguyên mái, vách
    
    Nhện giăng, khói ám, mối xông nền
    
    Mọi thứ không còn ngăn nắp cũ
    
    Nhà thương-khó quá sống thờ ơ
    
    Giậu nghiêng cổng đổ, thềm um cỏ
    
    Khách cũ không còn, khách mới thưa
    
    Ta về khai giải bùa thiêng yểm
    
    Thức dậy đi nào, gỗ đá ơi
    
    Hãy kể lại mười năm chuyện cũ
    
    Một lần kể lại để rồi thôi
    
    Chiều nay ta sẽ đi thơ thẩn
    
    Thăm hỏi từng cây, những nỗi nhà
    
    Hoa bưởi, hoa tầm xuân có nở?
    
    Mười năm, cây có nhớ người xa?
    
    Ta về như đứa con phung phá
    
    Khánh kiệt đời trong cuộc biển dâu
    
    Mười năm, con đã già trông thấy
    
    Huống mẹ cha đèn sắp cạn dầu
    
    Con gẫm lại đời con thất bát
    
    Hứa trăm điều một chẳng làm nên
    
    Đời qua, lớp lớp tàn hư huyễn
    
    Giọt lệ sương thầm khóc biến thiên
    
    Ta về như tiếng kêu đồng vọng
    
    Rau mác lên bờ đã trổ bông
    
    Cho dẫu ngàn năm em vẫn đứng
    
    Chờ anh như biển vẫn chờ sông
    
    Ta gọi thời gian sau cánh cửa
    
    Nỗi mừng giàn giụa mắt ai sâu
    
    Ta nghe như máu ân tình chảy
    
    Tự kiếp xưa nào tưởng lạc nhau
    
    Ta về dẫu phải đi chân đất
    
    Khắp thế gian này để gặp em
    
    Đau khổ riêng gì nơi gió cát
    
    Thềm nhà bụi chuối thức thâu đêm
    
    Cây bưởi xưa còn nhớ, trắng hoa
    
    Đêm chưa khuya quá hỡi trăng tà
    
    Tình xưa như tuổi già không ngủ
    
    Thức trọn, khua từng nỗi xót xa
    
    Ta về như giấc mơ thần bí
    
    Tuổi nhỏ đi tìm một tối vui
    
    Trăng sáng soi hồn ta vết phỏng
    
    Trọn đời nỗi nhớ sáng khôn nguôi
    
    Bé ơi, này những vui buồn cũ
    
    Hãy sống, đương đầu với lãng quên
    
    Con dế vẫn là con dế ấy
    
    Hát rong bờ cỏ giọng thân quen
    
    Ta về như nước Tào Khê chảy
    
    Tinh đẩu mười năm luống nhạt mờ
    
    Thân thích những ai giờ đã khuất
    
    Cõi đời nghe trống trải hơn xưa
    
    Người chết đưa ta cùng xuống mộ
    
    Đâu còn ai nữa đứng bờ ao
    
    Khóc người ta khóc ta rơi rụng
    
    Tuổi hạc ôi ngày một một hao
    
    Ta về như bóng ma hờn tủi
    
    Lục lại thời gian kiếm chính mình
    
    Ta nhặt mà thương từng phế liệu
    
    Như từng hài cốt sắp vô danh
    
    Ngồi đây nền cũ nhà hương hỏa
    
    Đọc lại bài thơ thủa thiếu thời
    
    Ai đó trong hồn ta thổn thức
    
    Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi
    
    Ta về như hạc vàng thương nhớ
    
    Một thủa trần gian bay lướt qua
    
    Ta tiếc đời ta sao hữu hạn
    
    Đành không trải hết được lòng ta.
  
  
  Từ Thức
  
  
  Nguồn:https://news.vietluan.com.au
  
  
  
  
            

[Ngoc Han]

Đọc lại bài thơ,
Trường Sa hành
Thơ » Việt Nam » Hiện đại » Tô Thuỳ Yên » Thơ tuyển (1995)
Toujours il y eut cette clameur,
Toujours il y eut cette fureur...
(Saint John Perse)

Trường Sa! Trường Sa! Đảo chuếnh choáng!
Thăm thẳm sầu vây trắng bốn bề
Lính thú mươi người lạ sóng nước
Đêm nằm còn tưởng đảo trôi đi

Mùa Đông Bắc, gió miên man thổi
Khiến cả lòng ta cũng rách tưa
Ta hỏi han, hề, Hiu Quạnh Lớn
Mà Hiu Quạnh Lớn vẫn làm ngơ

Đảo hoang, vắng cả hồn ma quỉ
Thảo mộc thời nguyên thuỷ lạ tên
Mỗi ngày mỗi đắp xanh rờn lạnh
Lên xác thân người mãi đứng yên

Bốn trăm hải lý nhớ không tới
Ta khóc cười như tự bạo hành
Dập giận, vác khòm lưng nhẫn nhục
Đường thân thế lỡ, cố đi nhanh

Sóng thiên cổ khóc, biển tang chế
Hữu hạn nào không tủi nhỏ nhoi?
Tiếc ta chẳng được bao nhiêu lệ
Nên tưởng trùng dương khóc trắng trời

Mùa gió xoay chiều, gió khốc liệt
Bãi Đông lở mất, bãi Tây bồi
Đám cây bật gốc chờ tan xác
Có hối ra đời chẳng chọn nơi?

Trong làn nước vịnh xanh lơ mộng
Những cụm rong óng ả bập bềnh
Như những tầng buồn lay động mãi
Dưới hồn ta tịch mịch long lanh

Mặt trời chiều rã rưng rưng biển
Vầng khói chim đen thảng thốt quần
Kinh động đất trời như cháy đảo...
Ta nghe chừng phỏng khắp châu thân

Ta ngồi bên đống lửa man rợ
Hong tóc râu, chờ chín miếng mồi
Nghe cây dừa ngất gió trùng điệp
Suốt kiếp đau dài nỗi tả tơi

Chú em hãy hát, hát thật lớn
Những điệu vui, bất kể điệu nào
Cho ấm bữa cơm chiều viễn xứ
Cho mái đầu ta chớ cúi sâu

Ai hét trong lòng ta mỗi lúc
Như người bị bức tử canh khuya
Xé toang từng mảng đời tê điếng
Mà gửi cùng mây, đỏ thảm thê

Ta nói với từng tinh tú một
Hằng đêm, tất cả chuyện trong lòng
Bãi lân tinh thức âm u sáng
Ta thấy đầu ta cũng sáng trưng

Đất liền, ta gọi, nghe ta không?
Đập hoảng Vô Biên, tín hiệu trùng
Mở, mở giùm ta khoảng cách đặc
Con chim động giấc gào cô đơn

Ngày. Ngày trắng chói chang như giũa
Ánh sáng vang lừng điệu múa điên
Mái tóc sầu nung từng sợi đỏ
Kêu dòn như tiếng nứt hoa niên

Ôi lũ cây gầy ven bãi sụp
Rễ bung còn gượng cuộc tồn sinh
Gắng tươi cho đến ngày trôi ngã
Hay đến ngày bờ tái tạo xanh

San hô mọc tủa thêm cành nhánh
Những nỗi niềm kia cũng mãn khai
Thời gian kết đá mốc u tịch
Ta lấy làm bia tưởng niệm Người


3-1974

Nguồn: Tô Thuỳ Yên, Thơ tuyển, Minnesota, 1995