*
Cô rona xấu đẹp hổng ai tường, nhưng một điều chắc chắn là cô thuộc dòng hồng nhan họa thủy, dính vô là rắc rối liền, thành người ta tránh cô còn hơn tránh... dịch ! Xui cái vì cô không có, chưa có chân dung nên không biết đâu để liệu đường mà... vắt giò lên cổ - term ni mỗi lần nghe tới tui lại tức cười, nó hàm nghĩa chạy trối chết, nhưng giò vắt lên cổ thì chạy cách nào, hổng biết thành ngữ này xuất xứ VN hay ngoại quốc nữa lận -
Như tất cả gia tộc siêu vi, hậu quả đầu tiên khởi đầu mầm mống tội ác là chuyện viêm thánh mạch máu. Mạch máu là hệ thống ống lớn ống nhỏ dẫn máu đi cùng khắp cơ thể. Thế là vì viêm nên rối tung lên, kéo theo các biến chứng thảm khốc cơ quan nội tạng, và làm người bịnh đi thẳng luôn sang thế giới "bên kia". Bên nào đừng hỏi, bị tui chưa từng tới nên chưa biết nó ở đâu thế nào ra sao mà giải tỏa thắc mắc cho qúi độc giả thích tò mò - thì cứ tỉnh bơ vui chơi xả láng bất kể mọi khuyến cáo là bảo đảm 60-70% sẽ biết liền ngay thôi, và xin vì tình nghĩa nhơn loài, uýnh tê lê gầm dìa cho hội đồng xã biết mà thông trì bố cáo tường tận với thôn làng -
Viêm là sưng tấy lên. Vào cơ thể cái chi hổng hạp (dị ứng) hay cái chi tiết độc tố (vi sanh vật) là y phép đội quân trừ bị kéo rốc tới bày binh bố trận sống mái liền. Quân đội nhơn dân anh hùng ni có tên gọi Bạch cầu hay Leucocytes, khi mô cũng sẵn sàng ứng chiến bằng nhiều cách. Hoậc nuốt chửng luôn kẻ tử thù. Hoặc xáp tới đấm đá cận chiến cho nó nhừ tử, hay mang thuốc độc tới xịt cho nó ển ển xìu xìu hết thấy đường đi, rồi mới text cho sở vệ sanh tới hốt gọn nguyên đám xác địch.
Chuyện viêm là chuyện cơm bữa, còn sống là còn viêm. Viêm là một trong những khả năng tạo thích ứng để tồn tại. Viêm làm cơ quan giảm chức năng và dễ kéo theo nhiễm trùng (bacteries hay những vi sanh vật không đủ sức gây bịnh ở cơ thể còn khoẻ mạnh...)
Nên rồi... thuốc chống viêm xài để trị viêm, hầu như là quá phải quá đúng, trừ trong vài trường hợp.
Virus tạo độc tố trong máu gây viêm. Trị liệu virus là trợ giúp vòng ngoài để hệ thống miễn nhiễm (tức leucocytes) của cơ thể có sức mà chống trả virus, vì thưốc trị virus tới hay không có, chưa có. Trụ sanh chỉ cho khi có thêm nhiễm trùng (sur-infection), trụ sanh không giết được virus. Khi tình trạng viêm có dấu hiệu quá đà (do cả virus lẫn bacteries) thì corticosteroid mới được xài. Corticosteroid, uống hay chích, là chất chống viêm hữu hiệu, nhưng do side-effect chế ngự hệ thống miễn nhiễm, nên chỉ xài khi thiệt sự cần thiết mà thôi.
*
Lòng vòng vậy để nói chuyện cô rona.
Như tất cả gia tộc siêu vi, cô rona cũng gây viêm. Khổ cái là khả năng của cô dũng mãnh tới vượt trội, tíc tắc cái gây suy sụp tức thì tới trở tay hổng kịp.
Nên rồi... thời gian đầu, y học do chưa hiểu biết rõ ràng nên cứ thế bài bản lần theo.
Mãi khi đám tử thi được đưa lên bàn mổ thì mọi chuyện sáng dần ra làm màn thích ứng.
Và vì là siêu vi, nên tình trạng đề kháng cơ thể còn tùy terrain người bịnh, tùy tuổi tác, tùy tình trạng bịnh tật sẵn có, cho nên lắm khi làm hết, làm đủ, làm sớm nhưng tử vong vẫn xảy ra, trời kêu ai nấy phãi dạ vì số mệnh đã an bài !
Siêu vi đồng nghĩa viêm, nên đám thuốc chống viêm được lôi ra săm soi, không vì mục đích trị liệu nhưng phòng ngừa, nghĩa là đề phòng cho viêm đừng xảy ra, chẳng may dính covid.
Thuốc chống viêm được nhắc tới ngay từ ngày đầu tiên là hydroxychloroquine, một dérivé (tiếng việt là chi) từ thuốc trị sốt rét chloroquine.
Hydroxychloroquine (plaquenil) đã được dùng để trị bịnh thấp khớp hữu hiệu do khả năng chống viêm của nó. Side-effect củaHydroxychloroquine ít và nhẹ hơn chloroquine, liều lượng hydroxychloroquine chỉ định là 600 mg mỗi ngày, và thuốc đã được dùng từ lâu, đầu thập niên 1950 lận. Side effect không hề nghe nhắc tới, không rõ vì không có ở liều lượng này, hay có mà không biết !
Rồi thuốc được dùng thử nghiệm trong dịch covid, nhưng ở một liều lượng cao gấp đôi. Thậm chí, không rõ vì sao, thay vì dùng hydroxychloroquine, có những research projects lại xài thẳng cholroquine với liều lượng gấp 4 (2,4 gram mỗi ngày - trong khi dose 2 gr là dose maximum) độc hại là cái cẳng !
Một giáo sư Rhumato đất pháp, chuyên gia thấp khớp, đã lên tiếng la làng, rằng plaquenil của ông xưa rày không tì vết, nay mang ra xài với liều lượng quá khổ, biến nó thành tội đồ do biến chứng rối loạn nhịp tim. Thật là khủng hoảng cho cả nạn nhơn lẫn viên thuốc (xưa rày vừa rẻ vừa hiệu nghiệm)
Mà rồi... có lẽ túng làm càn, các kết quả sơ khởi, thậm chí rất cục bộ tới thiếu hẳn tánh khoa học, được tung ra làm kim chỉ nam hướng dẫn, ông nói gà, bà nói vịt và dịch bịnh thì tỉnh bơ tăng tiến.
Thuốc thứ nhì là remdesivir, trước kia dùng trong dịch Ebola ở phi châu.
Remdesivir dĩ nhiên không trị được siêu vi, mà chỉ tạo ảnh hưởng làm siêu vi tăng trưởng chậm lại.
Và đậc tánh này của thuốc đã được dùng để kềm em covid và ngay cả em HIV.
Đại khái remdesivir không specific nhưng vì có thể xài đặng nên xài, bởi không còn thuốc nào khác.
Xui xẻo là thuốc này quá đắt, nên chánh phủ xứ cà xếp vào loại médicament d"exception, nghĩa là BS phải diền đơn xin trong những case đậc biệt.
Monoclonal antibodies là lãnh vực mới mẻ và đầy hứa hẹn tương lai.
Với covid-19 thì còn trong vòng tìm tòi thử nghiệm thành cả kết quả lẫn hậu quả chưa thể tiên liệu lượng định được ! Đầu thế kỷ này, yellow fever bùng phát tại châu phi, và thuốc chủng ra đời, được WHO công nhận. Thuốc được chích rộng rãi cho trẻ em phi châu từ 2003, tới 2005 thì side-effect bắt đầu được nhận diện, và 2007 vaccin yellow fever dược thâu hồi vì lợi đã bất cập hại.
Mới đây, sau những điều tra phối hợp của tổ chức y tế quốc tế về các thuốc dùng trong dịch covid-19, WHO đã vừa chánh thức tuyên bố, rằng cả remdesivir lần monoclonal antibodies Regeneron không tạo lợi ích gì trong đối phó dịch bịnh, cái kiểu "nhọc lòng mà chẳng nên côn cán gì", vừa tốn tiền tốn công, chưa kể side-effect của regeneron là chuyện tới nay chưa thể xác định.
Thành ra rồi... hướng đi hiện giờ là... phải chấp nhận cô rona như người tình thiếu chân dung, không thể, chưa thể loại trừ.
Bao lâu chưa có thuốc chũng, hữu hiệu và an toàn, thì cô vẫn phất phơ qua lại làm kiểng với đời.
Mà đời sống còn dài nên không thể, không vì cô mà dừng nó lại trong nghĩa kiềm hãm, bởi kiềm thì kiềm tới bao giờ !
Thành có lẽ phải tập sống chung trong nghĩa phòng thủ đề cao cảnh giác tối đa, rồi để thiên nhiên (tức ông trời) và thời gian thu xếp hộ.
*
Tui nghĩ...
Trump kêu gọi dân chúng đừng sợ covid là trong ý hướng này, chẳng may ra tánh vụng nói lại thích vung vít nên tội mới sanh ra.
Chuyện uống hydroxychloroquine của Trump cũng đặt trên nền tảng chống viêm của viên thuốc, nhưng sức chống viêm này không thể áp dụng được với em covid, rồi tật thích nói lại không bỏ. Thế là lại thêm tội nữa.
Nhưng tưởng tượng...
Trong mùa dịch bịnh, thiên tai lụt lội như vầy, thì có lẽ chẳng ai có thể làm khác hơn được.
Chưa kể là đảng đối lập không để yên một phút một giây nào.
Cả hiện tại lẫn tương lai, giả như Trump và CH kéo thêm một nhiệm kỳ nữa
Cứ nghĩ tới Biden và Harris ngồi vào Oval Office trong Bạch cung thì thiệt sự hoang mang,
vì rẳng... theo ý riêng tui, đây không phải là chỗ của họ !
Ôi... phải chi cái thắng lưỡi của Trump tốt hơn thì xứ mỹ sẽ đỡ khổ biết là chừng nào !
Ngày vui làng xã ôi,
*