*
Covid là lãnh vực của người khác, tui hiểu sơ sài nên viết với nhiều cẩn trọng - bớt sai, bớt hiểu lầm -
Nói dài người nghe chóng mặt tội nghiệp. Nói ngắn vắn tắt hổng đủ cũng tội nghiệp luôn.
Khổ sở quá xá !
Dịch bùng phát, mầm bịnh là siêu vi trùng.
Đối phó với siêu vì trùng là chờ thời, và trong khi chờ thì trị các biến chứng, vì siêu vi không có, chưa có thuốc trị !
Do chưa biết rõ cô vi nên không đoán ra dược hậu quả cô mang lợi, nên rồi... kinh nghiệm đối phó với cô đã là những kinh nghiệm không bài bản rõ ràng. Hợp tác, nếu có, của các trung tâm nghiên cứu, là tìm thuốc chủng. Đám y tế điều trị phải tự ên bương chải mần màn thích ứng lâm sàng, nghĩa là đau đâu xoa đó - và... mạnh ai nấy xoa !
Test máu của bịnh nhơn covid cho thấy có viêm (imflamation) nhưng viêm vì covid hay viêm vì biến chứng nhiễm trùng thì không chắc. Khổ cái... corticosteroid, loai thuốc kháng viêm mạnh và hữu hiệu lại có side-effect - chế ngự hệ thống miển nhiễm của cơ thể -. nên không được khuyến khích trong thời gian đầu. Và vì tàu cộng lơ là trị viêm nên âu mỹ cũng lơ theo.
Mãi tới khi các trung tâm khảo cứu âu mỹ lôi các tử thi lên bàn mổ chiếu liếng lúp ngó vào, và nhìn ra một vấn đề quan trọng, rằng viêm gây suy sụp chức năng (tim mạch, hô hấp, gan thận đồ lòng...) và có thể dẫn tới tử vong. Chưa kể đám mạch máu nội tạng dính micro-embolism tùm lum do hệ thống đông máu đã bị "hacked" (tiểu cầu platelet xuống thấp có thể sanh chảy máu DIC). Chính micro-embolism trong mạch máu đã làm suy chức năng cơ quan nội tạng, vì làm nghẹt mạch sanh thiếu máu ischemia (hô hấp, tim mach, thân, gan, tiêu hóa, stroke...v.v.)
Giải phẩu tử thi đã giúp y học nhìn ra được hướng đi : Trị nhanh trị mạnh chuyện viêm và chuyện rối loạn đông máu với corticosteroids và anti-coagulants, cùng lúc trị biến chứng nếu có, nhứt là nhiễm trùng.
Theo như kết quả sơ khởi thì... kết hợp 3 trị liệu này đã giúp người bịnh rời ICU sớm được 7-10 ngày, một con số rất lạc quan.
Biến chứng phổi vì covid ngó chừng lẹ nên ào ạt : nhiễm trùng, embolism, và phổi thường khi còn bị xẹp như bong bóng hết hơi sanh lép (atelectasie) ở postero-inferior lobes. Để giúp phổi nở dễ, bịnh nhơn trong ICU còn được cho nằm xấp để giúp không khi dễ... ra vào - Boris Johnsons, thủ tướng anh, là bịnh nhơn nổi tiếng nhứt -
Tuổi cao, có sẵn bịnh khác dễ chết hơn người trẻ và người khoẻ mạnh thể chất.
Nói bài bản thế nhưng cũng đã có những ngoại lệ, phải chấp nhận như là số phần.
Trời kêu ai nấy dạ, chớ hổng biết giải thích làm sao nữa lận.
Tui vừa mất một đồng sự (y công) trẻ, mới 40 tuổi, không bịnh tật, không thuốc là bia rượu gì ráo.
Nó đang yên ổn với tui, thinh không tình nguyện sang giúp nursing home vì nhơn sự thiếu.
Rồi lạng quạng dính covid, và vào suy hô hấp.
Nằm trong ICU 5 tuần với máy thở, mà không thoát được số mệnh.
Thương thằng nhỏ quá xá thương.
Sau 3 tháng vất vả với cô-vi trẻ (mới 19 tuổi) y học điều trị đã biết ít nhiều về tánh nết của cô để cẩn thận đề phòng - giả như cô nổi hứng vòng lợi tua nữa -
Nhưng... bao lâu chưa tìm ra thuốc chủng, thì cô-vi 19 vẫn được và nên được "kình nhi viễn chi", vì khả năng tàn phá đã cao nhiều lần hơn chị em corona cùng họ.
Cô là nữ nhơn trên trán ịn chình ình cái trade-mark chết người "hồng nhan hoạ thủy", nghĩa là... dính vào cô hổng từ chết cũng bị thương nặng.
Kinh nghiệm cô-vi tui tràn trề, vì thắm thiết không xa rời đã từ 3 tháng - và sẽ tiếp tục chưa hết -
Nhưng do cẩn trọng tối đa thành tới nay vẫn chưa sứt mẻ trầy xát gì ráo.
Hot zone là khu "đèn đỏ", hổng ai dám/thèm héo lánh vào, đương nhiên tui thành one-woman-show.
Lóng rày ngoài kinh nghiệm nghề nghiệp, tui còn nhuyễn nhừ chuyện trợ an tâm thần cho người bịnh, bởi ông linh mục tuyên uý bịnh viện cũng bị cấm chỉ héo lánh luôn rồi.
Thinh không tui thành "mẹ bề trên" nhuyễn nhừ hành nghề tay trái (VC kêu bằng nghiệp dư) : đọc sách thánh giúp vui bá tánh.
Nghề này dễ ợt, chỉ cần thuộc hai bài.
Bài thứ nhứt dán trên kia rồi, có tựa "a time for everything", trích từ sách Khôn-Ngoan Ecclesiastics của vua Solomon. Bài thứ nhì Psalm 23 của vua David tiên đế (tía Solomon).
Đây là hai áng văn chuơng tuyệt tác trong cổ sử do thái, dán lên hầu đọc để tìm an ủi trong mùa dịch bịnh.
Ngoài ra hổng còn ý gì khác.
(Đứa mô nói lào, covid đè nó liền !)
Xin dứt luôn chuyện Covid.
Stay safe làng xã ôi.
*