Mặc dù có hàng trăm loại trà, nhưng chỉ có sáu loại trà chính được công nhận là:
trà trắng, trà xanh, trà ô long, trà đen, trà vàng và trà phổ nhĩ (pu-erh).
“Trà làm dịu tinh thần và điều hòa tâm trí, xua tan sự ủ rũ và cảm giác mệt mỏi, đánh thức suy nghĩ và ngăn ngừa buồn ngủ, giúp cơ thể sảng khoái nhẹ nhàng, và làm đầu óc rõ ràng thanh tỉnh” —
Lục Vũ, “Trà kinh”.
Trà từ lâu đã trở thành một trong những thức uống phổ biến nhất trên thế giới. Theo World Tea News, trà chỉ đứng sau nước về mức độ phổ biến. Có 25.000 tách trà được tiêu thụ mỗi giây trên toàn cầu, tương đương với 2,16 tỷ cốc mỗi ngày!
Trà là một thức uống cổ xưa và cũng được bàn luận rất nhiều qua các thời kỳ lịch sử. “Trà kinh” là một tác phẩm tinh túy về trà, được cho là cuốn sách đầu tiên viết về chủ đề này.
Được viết bởi nhà sư Phật giáo Lục Vũ thời nhà Đường, “Trà kinh” đã giúp trà trở nên phổ biến ở Trung Quốc. Cuốn sách trình bày chi tiết mọi khía cạnh của trà, từ cách trồng và sản xuất cho đến trí huệ và nghệ thuật uống trà.
Bắt nguồn từ thời cổ đại
Trong khi Lục Vũ được gọi là Trà thánh, thì Hoàng đế Thần Nông là người có công phát hiện ra trà cách đây khoảng 5000 năm.
Theo truyền thuyết, Thần Nông là một trong ba vị hoàng đế thần thánh (Tam Hoàng) ở Trung Quốc cổ đại. Sinh ra vào thế kỷ 28 trước Công nguyên, người ta nói rằng mẹ của ông là một công chúa, và cha ông là một con rồng trên trời.
Được biết đến như là cha đẻ của nền y học Trung Hoa, Thần Nông được cho là một vị thần. Để xoa dịu nỗi đau khổ của người dân, ông đã lang thang khắp đất nước để tìm kiếm các loại cây và quả mọng khác nhau và xác định tác dụng của chúng trong việc chữa bệnh. Tương truyền, Thần Nông có dạ dày trong suốt, có thể nhìn thấy trực tiếp tác dụng của một loài thực vật đối với cơ thể của mình mỗi khi ông thử nghiệm.
Một ngày nọ, khi đang đun một ấm nước uống, một vài chiếc lá không rõ nguồn gốc đã rơi vào nồi của ông. Thần Nông đã nếm thử loại nước này, cảm thấy như được tiếp thêm sinh lực, và thức uống trà đã được sinh ra một cách tình cờ như thế.
Ban đầu được sử dụng vì các đặc tính y học của nó, trà được cho là cải thiện các vấn đề tiêu hóa, trầm cảm, mệt mỏi, v.v. Thần Nông được cho là đã sử dụng trà làm thuốc giải độc khoảng 85 lần, sau khi vô tình đầu độc chính mình trong khi thử nghiệm các loại thảo mộc khác nhau.
Lần đầu tiên trà được ghi nhận như một thức uống hàng ngày là vào thời nhà Đường (618–906 sau Công Nguyên). Thói quen uống trà bắt nguồn từ các nhà sư Phật giáo, họ sử dụng nó trong các nghi lễ, và sau đó trà đã nhanh chóng được phổ biến trong dân chúng.
Chính trong thời kỳ “Hoàng kim” này, văn hóa trà đã ra đời. Trà trở thành thức uống phổ biến trên toàn quốc tại Trung Quốc, và nghi thức pha chế và uống trà đã được nâng lên thành một loại hình nghệ thuật. Uống trà đòi hỏi một môi trường đặc biệt, tư duy, dụng cụ và ấm trà. Đó là một trải nghiệm gần với tâm linh, trong đó con người hòa hợp với trời đất và vũ trụ.
Đến thời nhà Minh vào giữa những năm 1300, một thị trường trà sang trọng đã phát triển. Trà trở thành một biểu tượng tượng trưng cho địa vị, với những loại trà ngon nhất được dành cho giới thượng lưu. Những người sành trà thưởng thức sự khác biệt tinh tế trong phẩm chất của các loại trà, trong khi các học giả thì ca ngợi khả năng làm minh mẫn đầu óc và tập trung tâm trí của nó. Trên thực tế, nhiều bài thơ viết về trà đã ra đời, và cũng có rất nhiều bức tranh lấy cảm hứng từ thức uống thanh nhã này.
Trà vòng quanh thế giới
Trong 3000 năm tồn tại đầu tiên, trà chỉ được biết đến ở trong biên giới Trung Quốc. Mãi đến năm 805 sau Công Nguyên, trà mới di cư ra nước ngoài.
Đầu tiên là một nhà sư Phật giáo đến từ Nhật Bản đã mang hạt giống trà về gieo trồng. Ban đầu, trà được tiêu thụ trong các tu viện, cuối cùng lan rộng ra toàn xã hội Nhật Bản, và phát triển đến mức độ phổ biến ngang ngửa với trà ở Trung Quốc.
Sau đó, trà di cư ra khắp phần còn lại của châu Á và Trung Đông, cuối cùng đến Nga và châu Âu vào những năm 1600. Các thương gia Bồ Đào Nha là những người châu Âu đầu tiên mang trà về nước, trong khi người Hà Lan là những người đầu tiên nhập khẩu trà từ Trung Quốc. Vào những năm 1700, trà đã trở thành thức uống phổ biến nhất ở Anh. Còn ở Ấn Độ, mặc dù cây chè là cây bản địa của khu vực này, nhưng trà không trở thành một phần của chế độ ăn uống của người Ấn Độ mãi cho đến khi người Anh bắt đầu sản xuất nó vào giữa những năm 1800.
Thực dân Anh đã mang trà đến nước Mỹ. Chính việc đánh thuế cao của Công ty Đông Ấn Anh đối với trà đã dẫn đến sự kiện “Tiệc trà Boston” - hành động chính dẫn đến Chiến tranh Cách mạng Mỹ.
Trà từ lâu đã được tôn vinh với những nghi lễ. Ở Trung Quốc, nghi lễ Trà đạo đã phát triển vào thời nhà Đường. Nghi lễ này bắt nguồn từ Phật giáo và Đạo giáo, và bao gồm sáu khía cạnh chính: thái độ, chọn trà, chọn nước, chọn ấm trà, không gian và kỹ thuật.
Ở Nhật Bản, nghi lễ Chanoyu là một sự tương tác tao nhã và thân mật giữa chủ nhà và khách mời, tôn vinh các yếu tố “hài hòa, tinh khiết, tôn trọng và yên tĩnh”.
Trà từ lâu đã được tôn vinh với những nghi lễ.
Nhắc đến nước Anh người ta sẽ nghĩ ngay đến “trà chiều” (còn được gọi là “trà thấp” do chiều cao của chiếc bàn trà). Truyền thống này bắt nguồn từ Anna, Nữ công tước Bedford, người thường uống trà với đồ ăn nhẹ vào khoảng 4 giờ chiều vào những năm 1840. “Trà cao” (uống trên bàn cao) có nguồn gốc từ tầng lớp lao động, bao gồm một bữa ăn đầy đủ và một ấm trà vào khoảng 5 đến 6 giờ chiều.
Mỹ đã đóng một vai trò quan trọng trong lịch sử hiện đại của trà, phổ biến trà đá từ Hội chợ Thế giới năm 1904 ở St. Louis, và phát minh ra túi trà vào khoảng năm 1908.
Nhắc đến nước Anh người ta sẽ nghĩ ngay đến “trà chiều”.
Cách chế biến trà
Những người đam mê trà có thể ngạc nhiên khi biết rằng tất cả các loại trà (không bao gồm trà thảo mộc) chỉ đến từ một loại cây - cây bụi Camellia Sinensis. Khi đến thăm Vườn trà Charleston ở Nam Carolina vào mùa hè năm ngoái, tôi phát hiện ra rằng chính cách chế biến lá trà đã tạo ra các loại trà khác nhau.
Chất lượng và hương vị của trà, giống như rượu vang, bị ảnh hưởng bởi môi trường mà nó được trồng. Cây trà thường phát triển tốt nhất ở những nơi có độ cao cao hơn, với lượng mưa lớn và đất có tính axit, giàu khoáng chất. Và trong khi trà được trồng ở hơn 30 quốc gia, phần lớn sản lượng trà chỉ đến từ một vài nơi như: Trung Quốc, Ấn Độ, Sri Lanka, Kenya và Indonesia.
Những người đam mê trà có thể ngạc nhiên khi biết rằng tất cả các loại trà chỉ đến từ một loại cây
- cây bụi Camellia Sinensis.
Trà là một trong số ít cây trồng vẫn được thu hoạch chủ yếu bằng tay. Việc hái bằng tay giúp bảo vệ những chiếc lá mỏng manh khỏi bị bầm dập và chỉ cho phép những lá tốt nhất được sử dụng trong quá trình pha trà. Mặc dù ngày nay máy móc cũng được sử dụng để thu hoạch trà, nhưng chúng tạo ra các sản phẩm kém hơn nhiều.
Mặc dù có hàng trăm loại trà, nhưng chỉ có sáu loại trà chính được công nhận là:
trà trắng,
trà xanh,
trà ô long,
trà đen (được gọi là trà đỏ ở Trung Quốc),
trà vàng
và trà phổ nhĩ (pu-erh).
Quy trình chế biến trà chính thống bắt đầu với việc lá được làm khô trong một quy trình thông khí tốt kéo dài từ 12 đến 18 giờ được gọi là làm héo. Làm héo lấy đi khoảng 50 đến 60% lượng nước của lá, làm cho lá mềm hơn và phù hợp hơn với quá trình quay.
Bước tiếp theo là quá trình oxy hóa hoặc lên men. Quá trình oxy hóa là một quá trình lên men xảy ra tự nhiên khi lá được hái và protein trong lá tiếp xúc với không khí. Trong quá trình chế biến trà, quá trình oxy hóa càng nhiều, trà càng sẫm màu. Để đẩy nhanh quá trình oxy hóa, quá trình quay được sử dụng để làm dập lá và thoát ra nhiều độ ẩm hơn, sau đó tiếp xúc với không khí. Để dừng sự oxy hóa, lá trà được làm nóng trong một quá trình được gọi là diệt men, loại bỏ bất kỳ độ ẩm nào còn lại.
Chính quá trình oxy hóa đã tạo ra các loại trà khác nhau. Về cơ bản,
trà xanh không bị oxy hóa,
trà trắng bị oxy hóa khoảng 1-10%,
trà ô long bị oxy hóa 10-85%
và trà đen bị oxy hóa 100%.
Trà vàng được chế biến tương tự như trà xanh, nhưng bao gồm một bước trong đó là ủ nóng, gây ra quá trình oxy hóa nhẹ,
trong khi trà phổ nhĩ được lên men bằng các vi khuẩn như nấm men.
Lợi ích sức khỏe của trà
Trà đã được coi trọng hàng ngàn năm ở phương Đông vì những lợi ích sức khỏe của nó, và phương Tây cuối cùng cũng bắt đầu công nhận những điều này.
Được coi là tốt cho sức khỏe nhất trong số các loại trà, trà xanh có chứa epigallocatechin gallate và các chất chống oxy hóa khác nhau. Theo WebMD, trà xanh có thể giúp đốt cháy chất béo, can thiệp vào sự phát triển của nhiều bệnh ung thư, giảm nguy cơ mắc các bệnh thần kinh như Alzheimer và Parkinson, cải thiện mức cholesterol và giảm nguy cơ đột quỵ.
Trà đen giúp bảo vệ chống lại đột quỵ và khói thuốc lá gây hại cho phổi, trong khi trà trắng có một số đặc tính chống ung thư mạnh nhất. Trà ô long và trà phổ nhĩ giúp giảm cholesterol xấu, trong khi trà phổ nhĩ có thể giúp ngăn ngừa tăng cân.
Trong y học cổ truyền Trung Quốc, người ta nói rằng bạn có thể không ăn một ngày nhưng không thể không có trà. Mặc dù không phải là quan niệm phổ biến trong y học phương Tây, nhưng Trung y cho rằng cơ thể cần cân bằng giữa làm mát và làm ấm. Trà có khả năng làm ấm và làm mát cơ thể tuyệt vời, giúp cơ thể cân bằng trở lại.
Ví dụ,
vết thâm là dấu hiệu của quá nhiều nhiệt bên trong cơ thể,
vì vậy nên sử dụng trà giải nhiệt, chẳng hạn như trà xanh hoặc trà trắng.
Tiêu hóa kém là biểu hiện của cơ thể quá mát,
vì vậy tốt nhất nên dùng trà ấm, chẳng hạn như trà đen hoặc trà phổ nhĩ.
Theo nguyên tắc chung, mọi người tốt nhất nên sử dụng
trà xanh vào mùa hè
và trà đen vào mùa đông,
trà xanh cho người trẻ
và trà đen cho người già.
Thưởng thức một tách trà
Có rất nhiều cách để thưởng thức trà, từ đơn giản như việc ngâm một túi trà trong một chén nước nóng, cho đến phức tạp như mua một ấm đất sét cho từng loại trà riêng, với đồ dùng và dụng cụ pha trà thích hợp. Nhưng dù bạn có khuynh hướng như thế nào thì vẫn nên tìm hiểu kỹ về chất lượng của từng loại trà.
Trà trắng, một trong những loại trà được săn lùng nhiều nhất, được ưa thích bởi cả những người đam mê trà cũng như những người mới bắt đầu thưởng thức. Một loại trà tinh tế và được chế biến tối thiểu, nó có hương vị nhẹ nhàng với hương trái cây và hương hoa. Vì vậy, trà trắng là một lựa chọn tốt cho những người mới làm quen với trà.
Trà xanh được rang trên chảo theo phương pháp truyền thống của Trung Quốc có hương vị thơm béo,
trong khi trà matcha Nhật Bản (được sản xuất bằng cách nghiền lá trà xanh thành bột mịn) có hương vị thảo mộc, với vị đắng nhẹ và dư vị ngọt ngào.
Trà ô long có hương hoa nhẹ nhàng. Các loại trà ô long ít oxy hóa có xu hướng có nhiều hương hoa hơn, trong khi các loại trà oxy hóa nhiều hơn có hương vị mạnh hơn.
Trà đen chiếm 75% lượng trà tiêu thụ trên toàn cầu. Hương vị khác nhau, tùy thuộc vào khu vực và loại cây.
Trà Ceylon, được trồng ở Sri Lanka, có hương socola và cam quýt,
trong khi trà đen của Trung Quốc có hương vị mạnh mẽ.
Trà Ấn Độ Assam có vị mạch nha, vị đất,
trong khi Darjeeling có hương vị trái cây, hoa.
Trà phổ nhĩ
và trà vàng thì ít được biết đến hơn, chủ yếu phổ biến ở Trung Quốc.
Nhiệt độ nước và thời gian ngâm rất quan trọng vì chúng ảnh hưởng đến hương vị của trà.
Trà xanh nên được xử lý nhẹ nhàng nhất và ngâm trong nước 150-160 độ F (65-70 độ C) trong 2 đến 4 phút.
Trà trắng nên được ngâm trong nước 180 độ F (khoảng 80 độ C) trong 4 đến 6 phút,
trà ô long ngâm trong nước 190 độ F (khoảng 90 độ C) trong 5 đến 8 phút,
và trà đen nên ngâm trong nước sôi từ 4 đến 6 phút.
Mặc dù rất hay uống trà, nhưng tôi chưa bao giờ nhận ra thế giới của trà rộng lớn như thế nào. Đó là một hành trình khám phá đối với tôi, và tôi hy vọng bạn cũng sẽ trải qua một hành trình như vậy.
Nếu bạn chưa từng có cơ hội thưởng thức trà, tôi hy vọng bạn sẽ làm như thế, và nếu bạn đã biết một chút về trà trước đây, tôi hy vọng bạn sẽ có cảm hứng để khám phá thêm về nó.
Tác giả: Tatiana Denning, D.O. là một bác sĩ và chủ sở hữu của Simpura Weight Loss and Wellness. Cô tin tưởng vào việc trang bị cho bệnh nhân của mình kiến thức và kỹ năng cần thiết để duy trì và cải thiện sức khỏe của chính họ thông qua quản lý cân nặng, thói quen lành mạnh và phòng ngừa bệnh tật.
